LITCRIT:MOJ SEVOM IN FARSI

جليل قيصرى : موج سوم
دفتر ويژه شعر موج سوم
مجله موج ٢٠١٤

Jalil Gheisari

"نگاهی اجمالی به شعرموج سوم و شاخصه های آن "

هر سبک و مکتب یا جریان و شاخصه های قاعده افزا در شعر-بیشتر- وقتی به وجود می اید که زمان زایش از فرار برسد .شعر نو ایران پس از نیما افت و خیز های بسیاری رااز سر گذراند ،کسانی که حواس جمعی در عالم شعر و شاعری نداشتند دانسته و ندانسته با کمیت انبوه و کیفیت ناچیز به شعر نو لطمه زدند و زمینه ی مخالفت با ان رابرای کلاسیک سراهای به بن بست رسیده و نوکلاسیک های مردد و محافظه کار فراهم می اوردند و آنهایی که حواس جمع تری داشتند و پیام نیما را دریافته بودند اثار ماندگاری افریدند که البته تعداد این شاعران ازانگشتان دست کمتر است اما لازم به گفت است که شعر ایران به خاطر پیشینه ی بلند و هم دلایل وجودی و تاریخی و سرشت نمادین و استعاری اش(نه فقط از بُعد زیبایی شناسیک بلکه خفقان تاریخی و... )بیش از پیش زبان گویای ملت ایران شد و در دوران پر تلاطم بعد از مشروطه سرشت چریکی پیدا کرد و برای بیان درد ورنج مردم به مفهوم و انتزاع گروید و برای بیان این مقصود مطول و شعار گونه شد مصداق بارزش را در شعر نو در شب های شعر خوشه می بینیم و هم مردمی را که استقبال شان از شعر های مطول و مفهومی (به جز موارد خاص )بیشتر بود با ظهور انقلاب شعر ها بیشتر به شعار می گروند تا با مردم همراه شوند ،مدتی این مثنوی تأخیر می شود و با فرو نشینی تب و تاب انقلاب دوباره شعر به سرشت و شاعرانگی اش می اندیشد و سعی می کند حامل عریان مسائل سیاسی اجتماعی نباشد واگرچه پیشتر شعر نو ایران جریایات حجم و نو و ناب را پشت سرگذارده بود حالا باید با توجه به پیشینه ها و در یک پوست اندازی دیگر این گسل تاریخی پوشیده می شد .درست در همین زمان است (1366)که دکتر فرامرز سلیمانی که پا به میدان می گذارد و بیانیه ی موج سوم را اعلام می کند با مصداق هایی که از بهره گیری و مصادره ی شکل و محتواهای پیشین به نفع این نو شعر ،نشان دارد چراکه پیشتر (1341)شعر موج نو با بیژن الهی و بهرام اردبیلی و جواد مجابی و...اعلام موجودیت کرده بود ؛شعری که با تصاویر انتزاعی و طرد موسیقی و وزن و قافیه که گاه از درک و دریافت خواص نیز خارج می شد اما ناگفته نماند که شعر از حواشی تحمیلی به ذات خود متمایل شد که شعر حجم با بیاینه ی سال 1348و رویایی و چالنگی و اردبیلی و حسین مهدوی و...اعلام موجودیت کرد با توجه به فرم و پرهیز از معنا سازی و و این که میان واقعیت و ماورای ان فاصله ای است که شاعر باید با یک جست سریع از طول و عرض و ارتفاع ان را طی کند و این که شعر باید موضوع خودش باشد .گمان می رود شعر حجم باتفاوت اندک از دل موج نوبیرون امد و اشتراکات و پیام همگونی در نزدیک کردن شعر به ذات ان دارند و پرهیز از عناصر تحمیلی واگاهانه ی بیرونی که شعر را به شعار می بُرد و بعد موج ناب که از سال 55-57 مطرح گردید با هرمزعلی پور و سید علی صالحی و رادمنش و کریم پور که استفاده از وا ژه های پر انرژی و تأکید بر افعال ،شعارش بود اما به نگر می رسد که این شاخصه ها همه در شعر نیما وجود داشته اندو این بیانیه ها بیشتر تأ کید بر شاخصه ای از شاخصه های نیمای بوده و هست ولی باید اذعان داشت که این نگر ها و چالش ها شعر نو را انرژی بخشید و به پایگاه های روشن تری رسانید .موج سوم با بهره گیری از شاخصه های پیشین سعی کرد با پوست اندازی دیگر به میدان بیاید با دوشاخصه ی مهم ان ایجاز و تصویر با این تفاوت که تصاویر در این نوع شعر سعی می کند انتزاعی نباشد ضمن این که تصاویر عینی و با تکیه بر عناصر دیگر شعری کار را ملموس تر می کند چرا که تصویر استخوان بندی در پیکر شعر است و هم در یافت شعر را اسان تر می نماید (مقصود سهل الوصول بودن شعر نیست چرا که شعر در دریافت نمی تواند آسان باشد بلکه منظور غیر انتزاعی بودن شعر است و گشودن تصاویر و مناظر در نگاه که بیشتر و خوشتر بر ذهن می نشیند و ارجاعات شعری در در فرم ذهنی اش را آسان تر میکند ) چند نمونه از کار دکتر سلیمانی نشان می دهد که با حذف بجای افعال و حروف اضافه و قرینه سازی های بیانی و تصویری فضا سازی که در جملات شعری خود را می نمایند (این شگرد نحوی و بافتی و قرینه سازی در رویایی بیشتر با کلمه انجام می گیر و نه با جملات که در کار رویایی بیشتر به صورت دانش کتابی و تصنع خود را می نمایاند )سعی می کند شکل و شمایل و حلاوت تازه ای به شعر دهد :

"سایه های نور
تا گیسوان ما می امد
که با سایه های نور
در راه های دور
بازی میکرد."

"راه را بر گیسوان بیاویز
تا در باد
قاصدک رقصان بهاری باشم
راه را
بر گیسوانم
فانوسوار بیاویز"

"در دور دست خروسان می خوانند
دریاچه ای که به پهلو غلتیده است
صدف به اسمان می گشاید
افتاب روی ایوان
دم جنبانکی که عصر را
در سایه ی بلندش می تکاند "

"...و گردش بهار
در نی نی چشمان بهار نارنج
نطفه ی زفاف می بندد"

دیگر ایجاز ،که باعث زدودن زوائد شعری می شود و هم در نوع درست اش شعر را به شی کلمه می برد و در این صورت است که انگار کلمات دهان می گشایند و اشیا را در خود می گیرند و شعر قائم به ذات می شود و خود را می گوید تا جهان را بگوید ضمن این که اضافات شعری کار را به دانش کتابی می کشاند و از دانش زندگی دور می کند .موج سوم تلنگر به جا و به موقعی بود به شعر پس از انقلاب تا شعر با پوست اندازی دیگر، بیشتر به ذات خود متمایل شود.بطور کلی شاخصه ها و جریانات ادبی بیشتر به صورت کاتالیزور عمل می کند تا هم شعر را به حوزه های تازه ی زیبایی شناسیک برسانند و هم ان را به پیش ببرند که البته گاهی عکس این هم صادق است اما چون سبک و مکتب هاو شاخصه های ادبی بیشتر زاییده ی زمان و مکانند و از هم زاده می شوند اگر هوشمندانه عمل کنند ادبیات را از ایستایی و یکسان سازی نجات می دهند و با قاعده افزایی و بکار گیری عناصر تازه تر ادبیات را تازه می کنند و انسان را و جهان را .کار دکتر فرامرز سلیمانی در ان زمان و مکان و مقطع خاص تاریخی ارجمند است و اگرچه گاهی سعی شده است به محاق رانده شود ایندگان هیچ کار ارزنده ای را فراموش نمی کنند .